Aynı Hastada Varis Tedavisinde Endovenöz Lazer ve Radyofrekans Ablasyonun Karşılaştırılması

Giriş: Venöz yetmezliği olan hastalarda aynı bireyde farklı bacaklara uygulanan endovenöz lazer ablasyon (EVLA) ve radyofrekans ablasyonu (RFA) yöntemlerini karşılaştırmak.

Yöntemler: Bilateral safen ven yetmezliği olan 60 hasta çalışmaya dahil edildi. Hastaların bir bacağına EVLA veya RFA, diğer bacağına ise RFA veya EVLA uygulandı.

Bulgular: EVLA ve RFA komplikasyonları sırasıyla %20,7 ve %31,0 oranında hiperemi, %31,0 ve %51,7 oranında ekimoz ve %27,6 ve %65,5 oranında ödemdi. RFA grubunda rekanalizasyon oranı %6,8 idi. EVLA grubunda rekanalizasyon gözlenmedi. EVLA’dan memnun olan hasta oranı %51,7 iken, RFA’da bu oran %31,0 idi; hastaların %17,2’si her iki prosedürden de memnundu. Günlük aktiviteye dönüş süresi EVLA grubunda 0,9 gün, RFA grubunda ise 1,3 gün idi.

Sonuç: EVLA prosedürü bazı açılardan RFA’ya üstün olabilir.

Anahtar kelimeler: Varisli damarlar, Endovasküler lazer ablasyonu, Radyofrekans ablasyonu

giriiş

Ligasyon ve sıyırma, yıllarca büyük safen ven yetmezliğinin tedavisinde en sık kullanılan tedavi seçeneğiydi. Ancak teknolojik gelişmelerle birlikte, hastalığın endovenöz yöntemlerle tedavisi konusunda sürekli araştırmalar yapılmıştır. Özellikle termal yöntemler kullanılarak venöz duvarın sklerozasyonu konusunda yapılan araştırmalar önemli ilerlemeler kaydetmiş ve 2001 yılında Navarro ve arkadaşları 810 nm diyot lazer kullanılarak termal endovenöz ablasyonun ilk uygulamasını yayınlamışlardır. ¹ O zamandan beri, lazer teknolojisinde artan bir ilerleme kaydedilmiş ve farklı dalga boyları ve lazer tipleri kullanılarak çok sayıda çalışma yapılmıştır. ^2 – 7 Günümüzde Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanan lazerler 810, 940, 980 ve 1470 nm diyot lazerler ve 1319 ve 1320 nm neodimyum katkılı itriyum alüminyum garnet (Nd:YAG) lazerlerdir. Lazer teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak, radyofrekans enerjisi kullanılarak safen veninin termal ablasyonu konusunda çalışmalar yapılmaya başlandı ve 1999 yılında FDA tarafından endovenöz ablasyonda radyofrekans enerjisinin kullanımına izin verildi. 2002 yılında Weiss ve Weiss, radyofrekans enerjisi kullanılarak termal ablasyon uygulanan ilk hastaları bildirdiler. ⁸ Daha sonra radyofrekans ablasyonu (RFA) kullanan çok sayıda çalışma yayınlandı. ^9 – 11 Daha sonra endovenöz lazer ablasyonu (EVLA) ve RFA’yı karşılaştıran çalışmalar yayınlanmaya başladı. Bu çalışmalarda genellikle EVLA ve RFA arasında eşit başarı bildirildi, ancak daha az yan etki ve RFA’dan daha fazla hasta memnuniyeti vardı. ^12 , 13 Ancak, bu çalışmaların tümü düşük dalga boylarındaki (810, 940 ve 980 nm) lazer enerjisini radyofrekansla karşılaştırdı. Ancak yüksek dalga boylu lazer enerjisi ve radyal fiberin, düşük dalga boylu lazer enerjisi ve çıplak fibere kıyasla daha iyi hasta memnuniyeti ve daha az yan etki ürettiği gösterilmiştir. ¹⁴ Literatürde 1470 veya daha yüksek dalga boylu lazer enerjisini RFA ile karşılaştıran klinik çalışma bulunmamaktadır. Bu nedenle, 1470 nm dalga boylu lazer enerjisi ve radyal fiber ile EVLA alan hastalar ile RFA alan hastaları işlem başarısı, komplikasyonlar ve hasta memnuniyeti açısından değerlendirmek amacıyla bu çalışmayı planladık. Hasta ile ilişkili değişkenleri ortadan kaldırmak amacıyla bilateral safen ven yetmezliği olan hastaların bir bacağına EVLA, diğer bacağına ise RFA uygulandı.

Yöntemler

Ocak ve Aralık 2013 arasında kardiyovasküler cerrahi kliniğine başvuran, her iki alt ekstremitede semptomatik büyük safen ven yetmezliği olan 28’i erkek 32’si kadın olmak üzere 60 hasta çalışmaya alındı. Hastaların yaşları 29 ile 64 arasında değişiyordu (ortalama 42,8 ± 10,0 yıl). 60 hastanın alt ekstremitelerindeki safen venlerine 60 EVLA ve 60 RFA işlemi uygulandı. Çalışmaya başlamadan önce etik kurul onayı alındı. Tek taraflı vena safena magna (VSM) yetmezliği olan hastalar, her iki bacağına aynı tekniğin uygulandığı hastalar, her iki bacağına farklı seanslarda müdahaleye izin verilmeyen hastalar ve her iki bacağına ayrı seanslarda müdahaleye izin verilen ancak bir veya her iki seansta teknik başarısızlık oluşan hastalar çalışma dışı bırakıldı. Hastalar, işlem başlamadan önce CEAP (klinik şiddet, etiyoloji, anatomi ve patofizyoloji) temelinde sınıflandırıldı. İşlem öncesi klinik semptom ve bulguların skorlanmasına dayalı venöz klinik şiddet skoru (VCSS) değerleri kaydedildi. EVLA ve RFA işlemlerine, tanı amaçlı yapılan renkli Doppler ultrasonografide (CDUSG) her iki mevcut VSM’de yetersizlik olması ışığında karar verildi. Hiçbir ekstremiteye ait derin venlerde ileri yetersizlik veya tıkanıklık saptanmadı. EVLA için 1470 nm dalga boyuna sahip 12 W diyot lazer kaynağı (Biolas-15D, Del YCHI GMBH, Duisburg, Almanya) ve radyal fiber (EVLAS Circular-2, FG Group, Ankara, Türkiye) ve RFA için EVRF ^® : endovenöz radyofrekans CR45i cihazı ve kateter (F-Care Systems NV, Antwerp, Belçika) kullanıldı. Tüm hastalarda lokal anestezi altında reflü saptanan safen veninin tedavisine uygun kaudal kesit ultrasonografisi (USG) eşliğinde 21G iğne ile perkütan giriş yapıldı. USG rehberliğinde 19-21G iğnelerle safen venin çevresine 20 mL %2 prilokain, 500 mL %0,9 izotonik solüsyon (+4ºC), 20 mL %8,4 sodyum bikarbonat ve 0,5 mg adrenalin içeren tümesan lokal anestezi uygulandı.

Endovenöz Lazer Ablasyon Prosedürü

Lazer enerjisi, safen veninin deriden olan damar çapı ve derinliğine bağlı olarak, özellikle safenofemoral bileşkeye (SFB) yakın bölgelerde daha fazla olacak şekilde, lazer parametreleri (12 W, 1,2-1,8 mm/sn çekim hızı) darbeli modda (0,2 saniye aralıkla) ayarlanarak uygulandı.

Radyofrekans Ablasyon İşlemi

Radyofrekans enerjisi, SFJ’nin distalinden her 0,5 cm’de bir 25 W (50 W/cm) şeklinde safen vene uygulandı. Her iki işlemden sonra tüm hastalara analjezik (parasetamol) reçete edildi.

İşlem sırasında ve sonrasında ağrı görsel analog skala (VAS) kullanılarak değerlendirildi. Hastalar hissettikleri ağrıyı 1 ile 5 arasında bir skalada belirttiler. Hastaların analjezik gereksinimleri kaydedildi. İşlem yapılan bacağa 2 gün boyunca elastik bandaj uygulandı. Daha sonra 3 ay boyunca kompresyon çorabı önerildi. Hastalar günlük aktivitelerine mümkün olan en kısa sürede dönmeye teşvik edildi. Günlük aktivitelere dönme süreleri kaydedildi. Takipler işlem sonrası ikinci günde klinik olarak, 1. haftada ve birinci, üçüncü ve altıncı aylarda hem klinik olarak hem de CDUSG kullanılarak gerçekleştirildi. Safen ven tıkanıklığı, rekanalizasyon, perforan venler ve rezidüel varisler CDUSG ile kaydedildi. Majör ve minör komplikasyonlar araştırıldı. EVLA veya RFA sırasında hiçbir hastaya pake eksizyonu yapılmadı.

İstatistiksel Analiz

Veriler ortalama ± standart sapma (SD) veya medyan ve aralık olarak ifade edildi. Demografik ve klinik ölçümler parametrik değişkenler için eşleştirilmiş örneklem t testleri ve normal olmayan dağılımlı veriler için Wilcoxon işaretli sıra testleri kullanılarak test edildi. Nicel verileri analiz etmek için McNemar testi kullanıldı. Tüm hesaplamalar SPSS sürüm 17.0 (SPSS Inc., Chicago, IL, ABD) kullanılarak gerçekleştirildi. P  < 0,05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi.

Sonuçlar

Tüm hastalarda primer etyoloji vardı ve patofizyoloji tüm ekstremitede reflü ile ilişkiliydi. EVLA ve RFA alan tüm hastalar her iki bacakta semptomatikti. Ameliyat öncesi değerlendirmede CEAP ve VCSS sınıflamasına göre bacaklar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmadı. SFJ’de reflü süresi EVLA grubunda 3,4 saniye, RFA grubunda ise 3,8 saniye idi. EVLA ve RFA işlemleri 120 safen vene uygulandı. EVLA alan safen venlerin ortalama çapları SFJ seviyesinde 9,6 mm, diz seviyesinde ise 8,2 mm idi. RFA alan hastalarda eşdeğer değerler sırasıyla 10,3 mm ve 8,4 mm idi. İşlem uygulanan safen ven uzunluğu EVLA alan hastalarda 27,4 cm, RFA alan hastalarda ise 26,5 cm idi. Safen veninin ciltten derinliği EVLA grubunda 15,3 mm, RFA grubunda 14,7 mm olarak bulundu. İşlem süresi EVLA’da 31,2 dakika, RFA’da 32,7 dakika olarak bulundu. Gruplar arasında anlamlı fark saptanmadı. Demografik ve klinik bulgular Tablo 1’de detaylı olarak gösterilmektedir . Ameliyat öncesi VAS’taki ağrı skoru EVLA grubunda 1,4, RFA grubunda 1,7 olarak bulundu, ancak fark anlamlı değildi. Ameliyat sonrası ağrı skoru EVLA grubunda 1,2, RFA grubunda 1,4 olarak bulundu. Fark istatistiksel olarak anlamlıydı ( P < 0,035). Ameliyat sonrası analjezik gereksinimi EVLA grubunda 1,7 ünite/gün, RFA grubunda 1,9 ünite/gün olarak bulundu. Fark anlamlı değildi. Ameliyat sonrası aktiviteye başlama süresi EVLA grubunda 0,9 gün, RFA grubunda ise 1,3 gün olup, fark yine anlamlıydı ( P < 0,001). İşe dönüş süresi EVLA grubunda 1,8 gün, RFA grubunda ise 2,1 gün olup, fark anlamlı değildi. Ameliyat sonrası veriler Tablo 2’de gösterilmiştir . Ameliyat sonrası minör komplikasyonlar endürasyon, ekimoz ve ödem şeklinde belirlendi. EVLA grubundaki hastaların %69,0’ında, RFA grubundaki hastaların ise %79,3’ünde endürasyon gelişti. Aradaki fark anlamlı değildi. EVLA grubundaki hastaların %31,0’ında, RFA grubundaki hastaların ise %51,7’sinde ekimoz gelişti. Aradaki fark anlamlı değildi. EVLA grubundaki hastaların %27,6’sında, RFA grubundaki hastaların ise %65,5’inde ödem gelişti. Fark istatistiksel olarak anlamlıydı ( P < 0,007). Sertleşme, ekimoz ve ödem 2 haftanın sonunda tamamen düzeldi. Hiçbir hastada büyük bir komplikasyon (DVT, pulmoner emboli veya cilt yanığı gibi) gözlenmedi. Endovenöz lazer tedavisi ve RFA’dan sonraki komplikasyonlar Tablo 3’te gösterilmiştir. Her iki prosedür de uygulandıktan sonra hangisinden daha memnun oldukları sorulduğunda, hastaların %31’i RFA’ya, %51,7’si EVLA’ya ve %17,2’si her ikisine de yanıt verdi. RFA grubundaki 4 safen vende izleme sırasında rekanalizasyon gelişti, rekanalizasyon oranı %6,8’di. EVLA grubunda EVLA’dan sonra altıncı ay takibinde 60 (%100) safen vende tam tıkanıklık belirlendi.

Tablo 1. Demografik ve Klinik Veriler.

	EVLA (n = 60)	RFA (n = 60)	P
VKS	9,7 ± 2,5	9,9 ± 2,5	0,196
CEAP	3,2 ± 0,4	3,2 ± 0,4	1.000
VSM çapı (SFJ) mm	9,6 ± 1,7	10,3 ± 2,8	0,213
VSM çapı (diz) mm	8,2 ± 1,4	8,4 ± 2,3	0,633
Ortalama SFJ reflü süresi (sn)	3,4 ± 1,4	3,8 ± 1,3	0,102
Deriden uzaklık	15,3 ± 7,3	14,5 ± 7,3	0,212
Safen veninin uzunluğu	27,4 ± 3,4	26,5 ± 6,5	0,108
İşlemin süresi	31,2 ± 4,7	32,7 ± 6,5	0,205

Yeni bir sekmede aç

Kısaltmalar: EVLA, endovenöz lazer ablasyonu; RFA, radyofrekans ablasyonu; VCSS, venöz klinik şiddet skoru; CEAP, klinik şiddet, etyoloji, anatomi ve patofizyoloji; VSM, vena safena magna; SFJ, safenofemoral bileşke.

Tablo 2. Ameliyat Sonrası Veriler .

	EVLA (n = 60)	RFA (n = 60)	P
Ağrı (ameliyat sırasında)/gün	1,4 ± 0,6	1,7 ± 0,8	0,074
Ağrı (ameliyat sonrası)/gün	1,2 ± 0,4	1,4 ± 0,5	0,035*
Analjezik gereksinimi	1,7 ± 0,6	1,9 ± 0,4	0,063
Aktiviteye geri dönme zamanı	0,9 ± 0,8	1,3 ± 1,1	0,001*
İşe dönüş zamanı	1,8 ± 0,8	2,1 ± 1,2	0,549

Yeni bir sekmede aç

Kısaltmalar: EVLA, endovenöz lazer ablasyonu; RFA, radyofrekans ablasyonu.

Tablo 3. Endovenöz Lazer Tedavisi ve Radyofrekans Ablasyon Sonrası Komplikasyonlar.

	EVLA (n = 60)	RFA (n = 60)	P
Sertleşme	%20,7	31.0%	0,508
Ekimoz	31.0%	%27,6	0,146
Ödem	%27,6	%65,5	0,007*
Parestezi	0.0	0.0	–
Derin ven trombozu	0.0	0.0	–
Akciğer embolisi	0.0	0.0	–

Yeni bir sekmede aç

Kısaltmalar: EVLA, endovenöz lazer ablasyonu; RFA, radyofrekans ablasyonu.

Tartışma

Kronik venöz yetmezlik (KVY) ve buna bağlı gelişen alt ekstremite varisleri, yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyen ve sosyoekonomik sonuçları olan önemli bir klinik durumdur. ¹⁵ Son 10 yılda varis tedavisinde önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Endovenöz ablasyon teknikleri büyük ölçüde cerrahinin yerini almıştır. RFA ve EVLA gibi termal endovenöz prosedürler en sık kullanılan teknikler haline gelmiştir. Birkaç çalışma bu iki farklı ablasyon formunu karşılaştırmıştır. Hangi yöntemin daha üstün olduğuna dair genel bir fikir birliği yoktur. Yayınlar genellikle her iki yöntemin de aynı düzeyde başarılı ablasyona sahip olduğunu, ancak RFA’yı takiben ağrı düzeylerinin ve komplikasyon oranlarının EVLA’ya kıyasla daha düşük olduğunu bildirmektedir. ^{12 , 16 – 20} Ancak bu çalışmalarda genellikle düşük dalga boylu lazer kullanılmıştır. Son zamanlarda yapılan birkaç çalışma, daha yüksek lazer dalga boylarıyla daha iyi sonuçlar elde edildiğini ileri sürmektedir. Son zamanlarda yapılan bir çalışmada 1470 nm dalga boyundaki radyal lazer fiberi ile 980 nm dalga boyundaki çıplak fiber karşılaştırılmış ve 1470 nm radyal fiber ile daha iyi hasta konforu bildirilmiştir. ¹⁴ Bu nedenle, iki yöntemi gerçekten karşılaştırmak istiyorsak, 1470 nm radyal lazeri ve RFA’yı karşılaştırmamız gerekir. Hasta konforunu belirleyen en önemli faktör ağrı hissidir. Bu, kişiden kişiye değişebilir ve iki teknik farklı hastalarda karşılaştırıldığında, farklı hastaların ağrı eşiklerindeki farklılıklar nedeniyle gerçekten objektif bir değerlendirme yapmak imkansız olabilir. Bu nedenle amacımız, aynı hastada farklı bacaklara iki farklı ablasyon tekniğini uygulayarak bu yöntemlerin etkinliğini ve yan etkilerini karşılaştırmaktı. Daha önce hiçbir çalışma, aynı hastada farklı ekstremitelere uygulanan bu iki tekniği karşılaştırmamıştır. EVLA grubunda %100, RFA grubunda ise %93,2 ablasyon oranı belirledik. Ancak, fark istatistiksel olarak anlamlı değildi. Meta-analizlerinde van den Bos ve arkadaşları 119 çalışmayı değerlendirmiş ve 12.320 bacak için elde edilen sonuçlara dayanarak EVLA için %94, RF için ise %84 başarı oranı saptamışlardır. ²¹ Almeida ve arkadaşları RF için %5,5, EVLA için %1,7 rekanalizasyon oranı bildirmişlerdir. ¹⁶ Puggioni ve arkadaşları EVLA için 1 aylık takipte %100, RF için ise %96 başarı oranı bildirmişlerdir. ¹⁷ Bunun nedeni, RF ile ablasyon gerçekleştirirken kateterin damar duvarına temas etmesi gerektiği, termal ablasyonun ise lazer enerjisi temas etmeden mümkün olmasıdır. Önceki tüm çalışmalarda RF’nin EVLA’ya göre en büyük üstünlüğünün daha fazla hasta memnuniyeti olduğu bildirilmiştir. ^{12 , 17 – 19}Çalışmamızda ise EVLA grubunda hasta memnuniyeti daha yüksek bulunurken, intraoperatif ve postoperatif ağrı, postoperatif analjezik gereksinimi, aktiviteye dönüş ve işe dönüş gibi kriterlerde EVLA grubunda daha iyi sonuçlar elde edildi. Bunlardan postoperatif ağrı ve aktiviteye dönüş süresi istatistiksel olarak anlamlıydı ( sırasıyla P < 0,035 ve P < 0,001). Bunu hem önceki çalışmalardaki düşük dalga boylarına hem de çıplak uçlu lazer kateter kullanımına bağlıyoruz. Yüksek dalga boylu lazer ışınları kromofor olarak su kullandığı için damar duvarına daha iyi nüfuz edebiliyorlar. Ayrıca ışınların radyal yayılımı damar duvarı ile daha homojen bir temas sağlıyor ve perforasyon sıklığını azaltıyor. Bu çalışmada işleme bağlı majör komplikasyon (DVT, pulmoner emboli, cilt yanığı) gelişmedi. Minör komplikasyon oranları EVLA grubunda daha düşüktü. Burada unutulmaması gereken nokta, minör komplikasyonların (hematom, ekimoz) çoğunun işlemle ilişkili olarak değil, tumescent anestezi uygulamasıyla ilişkili olarak ortaya çıkmasıdır. Tumescent anestezinin dikkatli uygulanması bu komplikasyonları en aza indirecektir. Bu durumda, iki teknik arasındaki en önemli fark ağrı hissi ve oklüzyon oranı olacaktır. Ağrı hissi EVLA grubunda (1470 nm dalga boyu ve radyal fiber) daha düşüktür.

Çözüm

Bu çalışmada aynı hastada iki tekniğin karşılaştırılması hastaya bağlı faktörleri en aza indirir. Böylece hasta memnuniyeti daha nesnel olarak değerlendirilebilir. Sonuç olarak, EVLA ve RFA benzer başarı oranlarına sahiptir. Ancak, ağrı ve hasta memnuniyeti açısından 1470 nm dalga boyunda ve radyal fiber kullanan EVLA, RFA’dan üstündür.

Etik Hususlar

Bu çalışma Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Etik Kurulu tarafından onaylanmıştır (REC numarası: 2013/14-05).

Referanslar

• 1.Navarro L, Min RC, Bone C. Endovenöz lazer: Varisli damarlar için yeni bir minimal invaziv tedavi yöntemi – 810 nm diyot lazer kullanılarak yapılan ön gözlemler. Dermatol Surg. 2001;27:117–122. doi: 10.1046/j.1524-4725.2001.00134.x. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 2.Proebstle TM, Lehr HA, Kargl A. ve diğerleri. 940 nm diyot lazerle büyük safen veninin endovenöz tedavisi: lazerle oluşturulan buhar kabarcıkları ile endolüminal termal hasardan sonra trombotik tıkanıklık. J Vasc Surg. 2002;35:729–736. doi: 10.1067/mva.2002.121132. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 3.Yu DY, Chen HC, Chang SY, Hsiao YC, Chang CJ. Kronik venöz yetmezlik (varisli damarlar) için 1064 ile 810 nm dalga boyu endovasküler lazerin etkinliğinin karşılaştırılması Lazer Ther. 2013;22:247–253. doi: 10.5978/islsm.13-or-19. [ DOI ] [ PMC ücretsiz makale ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 4.Goldman MP, Mauricio M, Rao J. Büyük safen veninin intravasküler 1320-nm lazerle kapatılması: 6 ila 12 aylık takip çalışması. Dermatol Surg. 2004;30:1380–1385. doi: 10.1111/j.1524-4725.2004.30431.x. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 5.Schwarz T, von Hodenberg E, Furtwängler C, Rastan A, Zeller T, Neumann FJ. 1470-nm diyot lazerle varisli damarların endovenöz lazer ablasyonu. J Vasc Surg. 2010;51:1474–1478. doi: 10.1016/j.jvs.2010.01.027. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 6.Vuylsteke ME, Vandekerckhove PJ, De Bo T, Moons P, Mordon S. Yeni bir endovenöz lazer cihazının kullanımı: 1.500 nm lazerin sonuçları. Ann Vasc Surg. 2010;24:205–211. doi: 10.1016/j.avsg.2009.06.024. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 7.Vuylsteke ME, Thomis S, Mahieu P, Mordon S, Fourneau I. Çıplak fiber ile lale fiber kullanılarak büyük safen veninin endovenöz lazer ablasyonu: randomize klinik çalışma. Eur J Vasc Endovasc Surg. 2012;44:587–592. doi: 10.1016/j.ejvs.2012.09.003. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 8.Weiss RA, Weiss MA. Safenöz varisli ven reflüsünü ortadan kaldırmak için dupleks kılavuzluğunda benzersiz bir radyofrekans kateteri kullanılarak kontrollü radyofrekans endovenöz oklüzyon: 2 yıllık takip. Dermatol Surg. 2002;28:38–42. doi: 10.1097/00042728-200201000-00009. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 9.Lurie F, Creton D, Eklof B. ve diğerleri. Seçilmiş bir hasta popülasyonunda endovenöz radyofrekans obliterasyonunun (kapatma prosedürü) ligasyon ve sıyırma ile karşılaştırılması üzerine prospektif randomize çalışma (EVOLVeS Çalışması) J Vasc Surg. 2003;38:207–214. doi: 10.1016/s0741-5214(03)00228-3. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 10.Park JY, Galimzahn A, Park HS, Yoo YS, Lee T. Rekanalizasyon ve sural nevrit açısından yetersiz küçük safen ven için radyofrekans ablasyonunun orta dönem sonuçları. Dermatol Surg. 2014;40:383–389. doi: 10.1111/dsu.12456. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 11.Badham GE, Strong SM, Whiteley MS. Radyofrekans kaynaklı termoterapi ile varisli damarların tedavisini optimize etmeye yönelik bir in vitro çalışma. Fleboloji. 2015;30:17–23. doi: 10.1177/0268355514552005. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 12.Almeida JI, Kaufman J, Göckeritz O. ve diğerleri. Büyük safen reflü tedavisinde radyofrekans endovenöz ClosureFAST ve lazer ablasyonu: çok merkezli, tek körlü, randomize bir çalışma (RECOVERY çalışması) J Vasc Interv Radiol. 2009;20:752–759. doi: 10.1016/j.jvir.2009.03.008. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 13.Rasmussen LH, Lawaetz M, Bjoern L, Vennits B, Blemings A, Eklof B. Büyük safen varisli damarlar için endovenöz lazer ablasyonu, radyofrekans ablasyonu, köpük skleroterapisi ve cerrahi sıyırmayı karşılaştıran randomize klinik çalışma. Br J Surg. 2011;98:1079–1087. doi: 10.1002/bjs.7555. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 14.Doganci S, Demirkilic U. Büyük safen ven varislerinin tedavisinde 980 nm lazer ve çıplak uçlu fiberin 1470 nm lazer ve radyal fiberle karşılaştırılması: prospektif randomize klinik çalışma. Eur J Vasc Endovasc Surg. 2010;40:254–259. doi: 10.1016/j.ejvs.2010.04.006. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 15.Evans CJ, Fowkes FG, Ruckley CV. Genel popülasyonda erkek ve kadınlarda varisli damarların ve kronik venöz yetersizliğin yaygınlığı: Edinburgh Ven Çalışması. J Epidemiol Toplum Sağlığı. 1999;53:149–153. doi: 10.1136/jech.53.3.149. [ DOI ] [ PMC ücretsiz makale ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 16.Almeida JI, Raines JK. Varisli damarların tedavisinde radyofrekans ablasyonu ve lazer ablasyonu. Ann Vasc Surg. 2006;20:547–752. doi: 10.1007/s10016-006-9098-8. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 17.Puggioni A, Kalra M, Carmo M, Mozes G, Gloviczki P. Büyük safen veninin endovenöz lazer tedavisi ve radyofrekans ablasyonu: erken etkinlik ve komplikasyonların analizi. J Vasc Surg. 2005;42:488–493. doi: 10.1016/j.jvs.2005.05.014. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 18.Gale SS, Lee JN, Walsh ME, Wojnarowski DL, Comerota AJ. Büyük safen veninin yüzeysel venöz yetersizliği için 810 nm dalga boyu lazer ve ClosurePLUS radyofrekans ablasyon yöntemleri kullanılarak endovenöz termal ablasyonun randomize, kontrollü bir denemesi. J Vasc Surg. 2010;52:645–650. doi: 10.1016/j.jvs.2010.04.030. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 19.Shepherd AC, Gohel MS, Brown LC, Metcalfe MJ, Hamish M, Davies AH. Varisli damarlar için VNUS ClosureFAST radyofrekans ablasyonunun lazerle karşılaştırılmasının randomize klinik çalışması. Br J Surg. 2010;97:810–818. doi: 10.1002/bjs.7091. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 20.Shepherd AC, Gohel MS, Lim CS, Hamish M, Davies AH. Varisli damarlar için 980-nm endovenöz lazer ablasyonu ve segmental radyofrekans ablasyonundan sonra ağrı: prospektif bir gözlemsel çalışma. Vasc Endovascular Surg. 2010;44:212–216. doi: 10.1177/1538574409359337. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]
• 21.Van den Bos R, Arends L, Kockaert M, Neumann M, Nijsten T. Alt ekstremite varislerinin endovenöz tedavileri: bir meta-analiz. J Vasc Surg. 2009;49:230–239. doi: 10.1016/j.jvs.2008.06.030. [ DOI ] [ PubMed ] [ Google Akademik ]